بیماری‌های قلبی-عروقی (CVD) بزرگترین عامل مرگ و میر هستند و تقریباً یک سوم از کل مرگ‌ها در سراسر جهان را شامل می‌شوند. این بیماری‌ها شامل فشار خون بالا، بیماری‌های کرونری قلب (CHD)، نارسایی قلبی (HF)، نقص‌های مادرزادی قلب و سکته مغزی هستند. با وجود کاهش چشمگیر مرگ و میر در سه دهه گذشته، CHD همچنان یکی از علل اصلی مرگ و ناتوانی است. نرخ مرگ و میر برای زنان به اندازه مردان کاهش نیافته، عمدتاً به دلیل علائم هشداردهنده کمتر آشکار.
عوامل خطر قابل تعدیل:
- قند خون بالا
- LDL اکسید شده
- فشار خون بالا
- وزن بیش از حد یا چاقی
- مصرف زیاد نمک غذایی
- مصرف کم اسیدهای چرب دوکوزاهگزانوئیک (DHA) و ایکوزاپنتانوئیک (EPA) از ماهی
- مصرف کم میوه و سبزیجات
- عدم فعالیت بدنی
- مصرف بیش از حد الکل
- سیگار کشیدن
- مصرف چربی‌های ترانس
- از میان این عوامل، سیگار کشیدن و فشار خون بالا بیشترین میزان مرگ و میر را در ایالات متحده به خود اختصاص داده‌اند.
پروتئین، لیپیدها و التهاب
- در فرآیند پیری، کاهش تدریجی در هم‌ایستایی پروتئینی (proteostasis) و از دست دادن کنترل کیفیت پروتئین‌ها رخ می‌دهد. از دست دادن یکپارچگی پروتئین‌های قلب به دلیل نقص‌های ژنتیکی، «فرسایش» محیطی، اختلال در سیستم‌های مختلف (مانند سیستم یوبیکوئیتین-پروتئازوم و اتوفاژی وابسته به چپرون‌های کبدی) و تغییرات در پروتئین‌های سارکومریک و اسکلت سلولی اتفاق می‌افتد.
- کلسترول به راحتی از استات در تمام بافت‌های حیوانی ساخته می‌شود و نقش‌های مهمی در بدن دارد. در آترواسکلروز، لیپوپروتئین‌های اکسید شده واکنش ایمنی ذاتی را تحریک می‌کنند و منجر به آزاد شدن سایتوکاین‌ها و کمیکاین‌های التهابی می‌شوند. هایپرکلسترولمی ممکن است اینترلوکین-1 (IL-1) را فعال کند که آزادسازی فاکتور نکروز تومور (TNF) را در سلول‌های ماست ایجاد می‌کند و به آترواسکلروز کمک می‌کند. اما سطوح خاص LDL یا HDL دیگر به عنوان اهداف درمانی برای همه افراد در نظر گرفته نمی‌شوند. تفاوت‌های ژنتیکی در پروتئین انتقال‌دهنده استر کلسترول تأثیر بیشتری دارند. افرادی که حامل واریانت‌های پروتئین در ژن CETP نیستند، سطوح بالاتر LDL و تری‌گلیسرید و خطر بیشتری برای بیماری قلبی دارند.
چاقی و التهاب
چاقی یکی دیگر از عواملی است که نیاز به توجه دارد. آدیپوکاین‌های ضدالتهابی مانند آدیپونکتین به طور ترجیحی توسط بافت چربی لاغر تولید می‌شوند، در حالی که در چاقی سطوح بالایی از عوامل التهابی تولید می‌شود. آدیپونکتین دارای خواص ضدالتهابی است و تا حدودی محافظت کننده است، اما در چاقی کاهش می‌یابد. لپتین، تنظیم‌کننده مرکزی اشتها و مصرف انرژی، آدیپوکاینی است که با توجه به توده چربی ترشح می‌شود و در چاقی سطوح بالاتری تولید می‌شود تا از پرخوری جلوگیری کند. سایر آدیپوکاین‌های التهابی که در چاقی تنظیم می‌شوند شامل TNF-α، IL-6، IL-1β و رزیستین هستند. نگرانی اصلی تولید التهاب مزمن و کم‌درجه است که به سیستم قلبی-عروقی آسیب می‌رساند.
عوامل ارزیابی اصلی
عوامل زیر ممکن است نشانه‌ها، علائم و شرایط مرتبط با اختلالات قلبی-عروقی باشند که باید در هنگام ارائه مراقبت‌های تغذیه‌ای به بیماران با این شرایط در نظر گرفته شوند. علاوه بر این، عوامل ارزیابی تغذیه‌ای مرتبط برای هر شرایط خاص نیز ذکر می‌شود:
- سن: مردان ۴۵ ساله یا بیشتر؛ زنان ۵۵ ساله یا بیشتر
- مصرف الکل: هیچ، متعادل، بیش از حد
- آنژیوگرام، الکتروکاردیوگرام، اکوکاردیوگرام
- آسیت، ادم، فشار خون
- شوک کاردیوژنیک: فشار خون سیستولیک پایین، پوست سرد و مرطوب، کاهش خروجی ادرار، ادم ریوی، تاکی‌کاردی، نبض ضعیف
- درد قفسه سینه
- کلسترول: لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL)، لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL)، کل کلسترول
- استفاده از داروهای پیشگیری از بارداری
- پروتئین واکنشی C، کوآنزیم Q10
- کاهش برون‌ده قلبی: آریتمی‌ها، خستگی، تنگی نفس، رنگ پریدگی، رال‌ها، سرگیجه
- دیابت
- الگوی غذایی (به‌ویژه تغذیه نامناسب)
- تعادل الکترولیت
- الگوهای ورزشی
- سابقه خانوادگی: والدین یا خواهر/برادر مبتلا به بیماری قلبی یا حوادث قلبی
- آلِل‌های ژنتیکی مستعد‌کننده برای بیماری‌های قلبی
- قدرت دست
- استفاده از گیاهان یا محصولات گیاهی
- هوموسیستئین بالا
- شاخص انعقاد بین‌المللی (INR)
- لاکتات دهیدروژناز، سطوح کراتین فسفوکیناز
- داروها
- چاقی
- سیگار کشیدن و مصرف دخانیات
- شخصیت نوع A یا سبک زندگی پر استرس
- سطوح ویتامین D3
- زانتوما
تغذیه در بیماری های قلبی عروقی:
- رژیم غذایی نامطلوب، عدم فعالیت بدنی و مصرف دخانیات از دلایل اصلی ابتلا به بیماری های قلبی عروقی است.
- راهبردهای درمانی جدید اکنون به هدف قرار دادن گونه‌های اکسیژن واکنش‌پذیر میتوکندری پرداخته‌اند. برای مثال، "Mito" یک مکمل آنتی‌اکسیدان کوآنزیم Q10 است که به‌عنوان یک راهکار درمانی برای اختلالات عروقی مرتبط با افزایش سن پیشنهاد شده است.
- روزه‌داری متناوب، تمرینات بدنی و مصرف آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند رزوراترول و کورکومین می‌توانند عملکرد را بهبود بخشند؛ زیرا این روش‌ها غیرتهاجمی بوده و عوارض جانبی کمی دارند.
- سطوح بالاتر اسیدهای چرب امگا-3 چند‌غیراشباع‌شده (EPA، DHA) با کاهش خطر سندرم متابولیک و بیماری های قلبی عروقی ارتباط دارد.
- مصرف میوه، سبزیجات، آجیل و غلات کامل با محافظت در برابر بیماری‌های عروق کرونر قلب مرتبط است.
- فیبر، ویتامین‌ها، مواد معدنی و بسیاری از مواد فیتوشیمیایی برای محتوای فولات، ویتامین‌های B6، B12، E و C، فلاونوئیدها و فیتواستروژن‌ها توصیه شده‌اند.
- مواد غذایی کلیدی در کنترل بیماری های قلبی عروقی با رزوراترول (مانند انگور، بادام‌زمینی و بلوبری)، فندق، بادام و گردو، سبزیجات، روغن زیتون بکر، حبوبات (سه بار در هفته) و ماهی هستند.
- رابطه قوی و مستقلی بین کمبود ویتامین D3 (کمتر از 20 نانوگرم/میلی‌لیتر) و بیماری‌های قلبی عروقی وجود دارد.
- غذاهای عملکردی که با مواد پیشگیرانه تولید شده‌اند، اکنون در بازار موجود هستند. مصرف فلاونول‌ها، فلاون‌ها، فلاونون‌ها، فلاوان-3-ال‌ها، آنتوسیانیدین‌ها و پروآنتوسیانیدین‌ها به‌طور قابل‌توجهی خطر بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش می‌دهد.
- محصولاتی که حاوی اپی‌گالوکاتچین-3-گالات (مانند چای سبز)، اسیدهای چرب امگا-3، فولات، ویتامین‌های C و E، کوئرستین و اریتادنین (رژیم ضدالتهابی به‌ویژه در قارچ شیتاکه) هستند، گزینه‌های خوبی به‌شمار می‌روند.
گیاهان، مکمل‌ها و غذاهای عملکردی که معمولاً در بیماری‌های قلبی استفاده می‌شوند:
کرومیوم
کرومیوم گاهی برای دیس‌لیپیدمی استفاده می‌شود. از مصرف بیش از حد آن همراه با انسولین یا عوامل کاهنده قند خون خودداری کنید، زیرا ممکن است سطح گلوکز را بیش از حد کاهش دهد.
کوآنزیم Q10 (یوبیکینون)
استاتین‌ها تولید "فارنسیل پیروفسفات" را که واسطه‌ای در سنتز یوبیکینون است، مسدود می‌کنند. به دلیل اشتراک در مسیر تولید، کوآنزیم Q10 و استاتین‌ها می‌توانند به‌طور همزمان مصرف شوند. هیچ خطر خاصی برای این مکمل وجود ندارد، اما از مصرف آن با وارفارین، جمفیبروزیل یا داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای خودداری کنید.
کورکومین/زردچوبه
پلی‌فنول‌های کورکومین عملکرد اندوتلیال را بهبود می‌بخشند که در برابر انواع مختلف بیماری‌های قلبی محافظت می‌کند.
ال-آرژنین
آرژنین به نظر می‌رسد که سطح اندوتلین، پروتئینی که باعث تنگ شدن رگ‌های خونی می‌شود و در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی به مقدار زیادی یافت می‌شود، کاهش می‌دهد. از مصرف آن بلافاصله بعد از سکته قلبی خودداری کنید.
دانشن
دانشن برای بیماری‌های ایسکمیک قلب استفاده می‌شود. از مصرف مقادیر زیاد آن همراه با وارفارین، آسپرین و سایر داروهای ضدپلاکتی خودداری کنید، زیرا خطر خونریزی یا کبودی را افزایش می‌دهد.
شنبلیله
شنبلیله ممکن است سطح چربی‌های خون را کمی بهبود بخشد. همراه با دیورتیک‌ها مصرف نکنید.
توصیه‌های فعلی برای مصرف روزانه آب و الکترولیت‌ها شامل موارد زیر است:
- کلرید: 2300 میلی‌گرم برای بزرگسالان به منظور جبران از دست دادن در اثر تعریق.
- پتاسیم: 4700 میلی‌گرم برای کاهش فشار خون، کاهش خطر سنگ کلیه و کاهش از دست دادن استخوان برای بیشتر بزرگسالان. حد بالای مشخص نشده است. بهترین منابع غذایی هستند؛ از منابع مکملی پرهیز کنید تا از تداخلات دارویی-مغذی جلوگیری شود.
- سدیم: 1500 میلی‌گرم برای بزرگسالان 19 تا 50 ساله، 1300 میلی‌گرم برای بزرگسالان 50 تا 70 ساله، 1200 میلی‌گرم برای بزرگسالان بالای 71 سال و 2000 میلی‌گرم برای بیماران مبتلا به نارسایی قلبی (HE). افراد بسیار فعال ممکن است نیاز بیشتری داشته باشند. اگر فرد به سدیم حساس است، مصرف باید کمتر باشد. حد بالای توصیه شده 2.3 گرم سدیم در روز است و بیش از 95٪ از جمعیت آمریکا به طور منظم سدیم بیشتری از این میزان مصرف می‌کنند.
- آب: 91 اونس روزانه برای زنان، 125 اونس روزانه برای مردان؛ بیشتر در آب و هوای گرم یا در هنگام فعالیت بدنی. نوشیدن مایعات همراه و بین وعده‌های غذایی بر اساس حس تشنگی معمولاً کافی است، اگرچه افراد مسن ممکن است حس تشنگی خود را از دست بدهند. 80٪ از دریافت روزانه مایعات از نوشیدنی‌ها و 20٪ از غذاها تأمین می‌شود.
نویسنده: شیوا شکری ( کارشناس ارشد تغذیه بالینی)